Liber, Antonius (1440c-1507/8)

30 maart 2010

I. Biografie

Over de jeugd van Antonius Liber (Vrije,Vrie; Soest in Westfalen ca 1440-Alkmaar 1507/8) is niets bekend. Hij studeerde aan verschillende universiteiten, (deels) op kosten van het cisterciënserklooster in Aduard, onder meer rond 1468 in Pavia (met Agricola). In februari 1469 woonde hij in Groningen, als koster van de Martinikerk en leraar aan de St-Maartensschool. Hier huwde hij Berta, aan wie een Latijnse brief van hem bewaard is gebleven. Hij nam deel aan de discussies in het cisterciënserklooster van Aduard (de ‘Aduarder academie’). Zeker tot 1478 was Liber notarius van Groningen. In 1482 was hij notarius in Kampen.Vanaf Pasen 1485 tot zeker 1502 was hij daar ook stadssecretaris. Na zijn Kamper tijd was hij leraar in Amsterdam, daarna in Alkmaar.

II. Geschriften

Uit eigen brieven en getuigenissen van anderen komt Liber naar voren als een fervent bepleiter van het humanisme, toen dit nog nauwelijks aanhangers in de Lage Landen had. Hij heeft mede de grondslag gelegd voor het opbloeien van het humanisme in de Lage Landen. Zijn spaarzaam bewaard gebleven werk, vrijwel geheel didaktisch van aard, getuigt hiervan. Het Familiarium epistolarum compendium is een verzameling van 348 Latijnse brieven uit Oudheid, Middeleeuwen en Italiaanse Renaissance.Aan het einde heeft Liber als programmatische verklaring brieven van Langius,Agricola en zichzelf toegevoegd. Het boek is samengesteld op verzoek van Arnold von Hildesheim, rector van de St-Maartensschool, om zijn leerlingen klassiek Latijn te leren. Eenzelfde functie heeft Libers schoolgrammatica Aurora grammatice.Voorts editeerde hij een boek over orthografie, en schreef hij een commentaar op een hymne van Prudentius, ook bedoeld voor schoolgebruik. Het Latijn van Libers brieven getuigt van zijn pionierspositie: het is onmiskenbaar voortgevloeid uit de pen van een bekwaam latinist die streefde naar het schrijven van zoveel mogelijk op antieke leest geschoeid Latijn, maar het vertoont ook duidelijke sporen van middeleeuws Latijn.

III.Werken

Familiarium epistolarum compendium ex diuersis hinc inde probatissimis autoribus pro communium studencium profectu futurorumque rethorum ac oratorum eruditione … recollectum, Keulen ca 1475; Aurora grammatice, Keulen ca 1475; Titus Livius de Frulovisiis, De orthographia, Keulen ca 1479; Hymni ‘Inuentor rutili’ Interpretatio, Deventer 1493 (= Prudentius, Cathemerinon 5).

Gedichten in:

PB Friesland, Leeuwarden, ms. 364 HS, 213v-215r (contentio inter pacem et bellum iudice ueritate); De orthographia-editie (in laudem autoris qui cupit errantem linguam renouare Latinam); Jacobus de Voragine, Legenda aurea, Keulen 1483 (lofzang op Keulen); Farrago Wesseli, Zwolle ca 1522 (panegyricum op Gansforts terugkeer uit Italië); Schoonbeeg 1993 (in osores studiorum humanitatis).

IV. Literatuur

ADB XVIII 532; CE II 74 (s.v. Gang); W. Crecelius, ‘De Antonii Liberi Susatensis vita et scriptis commentatiuncula’, in Festschrift zur Begrüßung der XXXIV.Versammlung deutscher Philologen …zu Trier, Bonn 1879, 139-150; H.E. van Gelder, Geschiedenis der Latijnsche school te Alkmaar,Alkmaar 1905;A.H. van der Laan,‘Antonius Liber Susatensis–Familiarium Epistolarum Compendium’,in HL, 44 (1995), 137-167; id., Anatomie van een Taal.Rodolphus Agricola en Antonius Liber aan de wieg van het humanistische Latijn in de Lage Landen (1469-1485),Groningen 1998;id.,‘Antonius Liber and Northern Humanist Epistolography’, in ACNBar ##; J. Lindeboom, Het Bijbelsch Humanisme in Nederland, Leiden 1913;

P.Schoonbeeg,‘Friderici Mauri carmina.Edition with commentary’,in Wessel Gansfort (1419-1489) and Northern Humanism, eds F. Akkerman, G.C. Huisman, A.J.Vanderjagt, Leiden 1993, 329-386; F.J. Worstbrock, ‘Liber, Antonius’, in Die deutsche Literatur des Mittelalters.Verfasserlexikon,V, ed. K. Ruh, Berlijn 1985, 747-751.

[A.H. van der Laan]

Citeerinstructie:

A.H.van der Laan,‘Antonius Liber’in:Jan Bloemendal en Chris Heesakkers,eds., Bio-bibliografie van Nederlandse Humanisten. Digitale uitgave DWC/Huygens Instituut KNAW (Den Haag 2009). www. dwc.huygensinstituut.nl