Ortelius, Abraham (1527-1598)

31 maart 2010

I. Biografie

Abraham Ortelius (Antwerpen, 04.04.1527 -Antwerpen, 28.06.1598) was de oudste zoon van Leonard Ortels, een handelaar in antiquiteiten te Antwerpen. Na de dood van zijn vader in 1537 groeide Abraham op onder de hoede van zijn oom Jacob van Meteren. Ortelius kreeg thuis een basisopleiding Latijn, terwijl hij zich door zelfstudie in wiskunde heeft bekwaamd. In 1547 werd Ortelius aangenomen in de Sint-Lucasgilde als inkleurder van kaarten. Al snel begon hij boeken, prenten en kaarten te verhandelen. Na de vervaardiging van een aantal wandkaarten zette hij zich aan een gewaagde onderneming: de productie van een kaartenboek waarin alle kaarten op hetzelfde formaat een overzicht geven van de toenmaals bekende wereld.Op de achterzijde van de kaarten staat telkens een korte geschiedenis en een beschrijving van de belangrijkste kenmerken van de regio. Met zijn Theatrum orbis terrarum is Ortelius de geschiedenis ingegaan als de grondlegger van de moderne atlas.

II. Geschriften

In 1570 verscheen de eerste Latijnse editie van het Theatrum orbis terrarum, waarop tientallen uitgaven volgden in niet minder dan zeven talen.Vanaf 1579 werden een steeds groeiend aantal historische kaarten toegevoegd aan het Theatrum onder de aparte titel Parergon. Een ander onderdeel van de atlas was een lijst van historische plaatsnamen,die wegens zijn omvang snel afzonderlijk werd gepubliceerd als Synonymia geographica, later herwerkt als Thesaurus geographicus. Een gelijkaardige lijst was de Nomenclator Ptolemaicus, die alle bij Ptolemaeus gevonden plaatsnamen bevat. Het verslag van één van Ortelius’ talrijke reizen is te vinden in het Itinerarium per nonnullas Galliae Belgicae partes, terwijl zijn muntenverzameling aan de basis lag van de Deorum dearumque capita. Zijn laatste werkje is een compilatie van citaten uit klassieke auteurs over de zeden en gewoonten van de oude Germanen, verschenen onder de titel Aurei saeculi imago.

III.Werken

» Losse kaarten meestal in meerdere bladen van de wereld, Egypte, het Heilig Land, Azië, de Arx Brittanica, Spanje en het Romeinse Rijk, 1564-1571 » Theatrum orbis terrarum,Antwerpen,1570 (13 Additamenta en meer dan 30 vermeerderde heruitgaven in zeven talen), vanaf 1579 met Parergon en vaak met Nomenclator Ptolemaicus » Deorum dearumque capita, Antwerpen, 1573 (Antwerpen, 1582, 1602, 1612; Straatsburg, 1680; Brussel, 1683 en in Gronovius, Thesaurus Graecarum antiquitatum, Leiden, 1699) » Spieghel der Werelt, Antwerpen, 1577 (21 heruitgaven meestal met als titel Epitome Theatri orbis terrarum) » Synonymia geographica,Antwerpen, 1578

» Nomenclator Ptolemaicus,Antwerpen, 1579

» Abraham Ortelius en Joannes Vivianus, Itinerarium per nonnullas Galliae Belgicae partes,Antwerpen, 1584 (Keulen, 1600; Leiden, 1630, 1661, 1667; Leuven, 1757)

» Thesaurus geographicus,Antwerpen, 1587 (Antwerpen, 1596; Hanau, 1611)

» Aurei saeculi imago sive Germanorum veterum vita, mores, ritus et religio,Antwerpen, 1596

» Parergon,Antwerpen, 1624

IV. Literatuur

» Abraham Ortelius and the first atlas: Essays commemorating the quadricentennial of his death 1598-1998, ’t Goy-Houten, 1998 (in Appendix IV: bibliografie over Ortelius)

» Abraham Ortelius (1527-1598) cartograaf en humanist,Turnhout, 1998

» G. Mangani, Il mondo di Abramo Ortelio: misticismo, geografia e collezionismo nel Rinascimento dei Paesi Bassi, Modena, 1998

» P. van der Krogt, Koeman’s Atlantes Neerlandici:Volume III. Ortelius’ Theatrum and other atlases of the 16th and 17th century, ’t Goy-Houten, 2003

» J. Depuydt, ‘Ortelius, Abraham (1527-1598)’, Oxford Dictionary of National Biography, 41 (2004), 969-970

[J. Depuydt]

Citeerinstructie:

J. Depuydt, ‘Abraham Ortelius’ in: Jan Bloemendal en Chris Heesakkers, eds., Bio-bibliografie van Nederlandse Humanisten. Digitale uitgave DWC/Huygens Instituut KNAW (Den Haag 2009). www. dwc.huygensinstituut.nl