Sterck van Ringelberg(h), Joachim (1499-1531+)

30 maart 2010

I. Biografie

Joachim Sterck (Fortius) van Ringelberg werd in Antwerpen geboren, hoogstwaarschijnlijk in 1499. Bescheiden kan zijn afkomst niet zijn geweest, aangezien hij omstreeks zijn twaalfde jaar werd toevertrouwd aan het Habsburgse hof en daar zo’n vijf jaar doorbracht. Aangenomen wordt dat hij al 1516/17 naar Leuven trok, ofschoon zijn inschrijving aan de universiteit aldaar van 5.1.1519 dateert. Ringelberg studeerde in het Lelie-college onder Petrus Curtius en volgde waarschijnlijk ook lessen in het Collegium Trilingue.Hij ontpopte zich als een hartstochtelijk docent.Eind 1527 of begin 1528 verliet hij Leuven om twee grote reizen te ondernemen gedurende welke hij doceerde en zijn werken liet drukken. De eerste reis voerde via Antwerpen naar Keulen, Mainz, wederom Keulen, Heidelberg, Bazel, Freiburg en Straatsburg; van daaruit reisde hij over Mainz en Keulen terug naar Antwerpen, waar hij april 1529 aankwam. Na enkele maanden ondernam hij zijn tweede reis, naar Frankrijk: zijn spoor voert over Leuven (3.8.1529) naar Parijs (september-december 1529; in het Calvi-college was Andreas Hyperius zijn student en bewonderaar), Orléans, Bourges en Lyon (1.1.1531); daarna wordt niets meer van hem vernomen.Tijdens zijn verblijf in Bazel bezocht hij meermalen Erasmus, die zijn gezelschap waardeerde en twee epigrammen voor Ringelbergs Institutiones astronomicae schreef. Erasmus’ famulus Nicolaas Kan schreef in 1529 een epigram waarin hij Ringelbers werk bespotte.

II. Geschriften

Ringelberg was een encyclopedisch, zij het niet steeds even diepgravend geleerde en pedagoog.Van hem zijn bijna dertig didactische tractaten en tractaatjes bekend over verscheidene onderwerpen: taal, letteren en algemene opvoeding (De conscribendiis versibus, De formis dicendi, De periodis, De ratione studii, De usu vocum quae non flectuntur, Dialectica, Elegantiae, Elementa graeca, Rhetorica, Schemata = Liber de figuris ac vitiis orationis, Sententiae, Synonima); wiskunde (Arithmetica, Chaos mathematicum, Optice); kosmografie (Cosmographia, De tempore, Institutiones astronomicae, Sphaera [ook gedrukt als inleiding op de voorgaande titel]); astrologie en mantiek (Astrologia, De somniis = De interpretatione somniorum, De urina non visa, Geomantia, Horoscopus, Physionomia); Chaos, Experimenta (diverse wetenswaardigheden); De homine (mengeling van fysiologie en filosofie). Ook is een vijftal brieven bewaard gebleven. De drukgeschiedenis van zijn werken is zeer onoverzichtelijk; de opsomming onder III is slechts tentatief.

III.Werken

Verzameld werk: Meer werken tegelijk:

» Lucubrationes,Antwerpen 1529. » Opera, Lyon 1531 (herdruk Nieuwkoop 1967), 1556. » Lucubrationes, Bazel 1538, 1541, 1546 (compleet).

» Dialectica, Rhetorica,Antwerpen 1529, Parijs 1534, 1540.

» Synonima, De somniis, Parijs 1529.

» Dialectica, Rhetorica, De formis dicendi, De periodis, Quaedam de accentibus, Parijs 1530.

» Institutiones astronomicae, De tempore, Experimenta, Geomantia, De urina non visa, De ratione studii, Parijs 1530.

Afzonderlijke werken:

» Institutiones astronomicae, Bazel 1528, Keulen 1528,Venetië 1535.

» Chaos,Antwerpen 1529.

» De formis dicendi,Antwerpen 1529.

» De homine,Antwerpen 1529, Bazel 1529.

» Elegantiae,Antwerpen 1529.

» Sphaera,Antwerpen 1529, 1541, Keulen 1550.

» De figuris ac vitiis orationis, Parijs 1529/30.

» De conscribendis versibus, Lyon 1531.

» Rhetorica, Parijs 1534, 1536, 1537, 1539, 1540, 1543, 1545, 1547, 1550, 1557, 1560; Lyon 1540, 1542, 1556; Coimbra 1552, Rome 1552,Avignon 1555.

» Dialectica, Leipzig 1535; Parijs 1540, 1542; Lyon 1544.

» De ratione studii (samen met Erasmus, De ratione studii),ed.Thomas Erpenius,Leiden 1622,1633, 1634, 1642, Rotterdam 1702; ook in: Dissertationes de studiis instituendis, Amsterdam 1645, 252317; Consilia et methodi aureae studiorum optime instituendorum, Rotterdam 1692, 9-77; Commentationes de ratione studii, Harderwijk 1786, Leiden 1792, 1-80; Engelse vertaling door G.B. Earp: The Celebrated Treatise of J.F. Ringelberg De ratione studii, Londen 1830, Philadelphia 1847.

IV. Literatuur

BHAPB 1972, 1988; CE III 162 (M.A. Nauwelaerts); Erasmus, Carmina 76-77,ASD I-7, 244-245.

[I.P. Bejczy]

Citeerinstructie:

I.P. Bejczy, ‘Joachim Sterck van Ringelberg(h)’ in: Jan Bloemendal en Chris Heesakkers, eds., Biobibliografie van Nederlandse Humanisten. Digitale uitgave DWC/Huygens Instituut KNAW (Den Haag 2009). www.dwc.huygensinstituut.nl