Thysius, Antonius (1613?-1665)

30 maart 2010

I. Biografie 

Antonius Thysius filius (Anthony Thys; Harderwijk ca. 1613-Leiden 1665) was de oudste zoon van de Zuidnederlander Antonius Thysius (Antwerpen 1565-Leiden 1640) die op vijftienjarige leeftijd naar de Noordelijke Nederlanden vertrok om in Leiden te studeren. Deze bekleedde de functie van hoogleraar theologie aan de universiteit van Harderwijk (1601-1619), toen zijn zoon geboren werd. In 1619 verhuisde hij met zijn gezin naar Leiden, waar hij een functie als hoogleraar theologie aanvaarde (1619-1640).Thysius filius studeerde in Leiden klassieke en oosterse talen,later rechten.Hij promoveerde in 1634. In 1635 werd hij buitengewoon hoogleraar in de Poëtica (tot 1639), in 1639 in de rechten. In 1648 verkreeg hij de opdracht aan de Leidse universiteit Eloquentia te onderwijzen. In dit vak werd hij in 1651 tot buitengewoon hoogleraar, in 1653 tot regulier hoogleraar benoemd. In 1655 volgde hij Daniel Heinsius op als bibliothecaris van de Leidse universiteitsbibliotheek. In 1658 verkreeg hij de functie van historieschrijver van de Staten van Holland. In 1663 tenslotte werd hij tot hoogleraar rechten aan de universiteit Leiden benoemd. 

II. Geschriften 

Thysius werk is bijzonder omvankrijk. Het omvat uit juridische, filologische, historische en politicologische geschriften, tekstedities van klassieke en moderne auteurs, commentaren, redevoeringen, gedichten en een aantal (ongepubliceerde) brieven. Zijn eerste werk vormen de Exercitationes miscellaneae, waarin een reeks geleerde kwesties aan de orde komt. Etymologische en andere oorsprongsvraagstukken staan op de voorgrond: Over de oorsprong van namen van rivieren, van gebruiken, van menselijke cultuuruitingen; waar ontstond de menselijke taal? Hoe zag het eerste alfabeth er uit? Waar werd de dichtkunst uitgevonden? Thysius behandelt deze vragen in 23 korte essays, waarin het hem niet om de mededeling van nieuwe wetenschappelijke inzichten gaat; veeleer hoopt hij als jonge geleerde opgenomen te worden in de respublica litteraria door door de traditie van de klassieke oudheid gesanctioneerd weten over te leveren.Thysius’ filologische werkzaamheden hebben hun neerslag gevonden in een reeks tekstedities van Romeinse schrijvers. Het aantal is indrukwekkend: Hij gaf uit/ becommentariëerde Sallustius, Justinus, Arnobius, Seneca, Valerius Maximus,Lactantius en Velleius Paterculus.Thysius’eigen filologische prestatie in deze edities is echter niet altijd even groot.Het gaat in de eerste plaats om handzame Variorum-edities die hij voor Leidse uitgevers, vooral de gebroeders Hack, voorbereidde. Als historiograaf publiceerde hij een algemene geschiedenis van Nederland, Compendium historiae Batavicae, en een geschiedenis van 73 beroemde zeeslagen van de Nederlanders, Historia Navalis. Het Compendium droeg hij op aan de Staten van Holland en Westfriesland,de Historia navalis aan de Statengeneraal.Beide werken voltooide hij voordat hij tot historiograaf van de Staten van Holland benoemd werd. Zijn politicologisch werk bezit een sterke oudheidkundige inslag doordat hij de vraag naar de beste staatsvorm behandelt door antieke staatsvormen ter beschrijven. Kenmerkend hiervoor zijn de Discursus politicus de republica Atheniensium, de Collatio legum Atheniensium et Romanorum en de Memorabilia celebriorum veterum rerumpublicarum tesamen met De potestate principis. Als redenaar werd Thysius filius door zijn tijdgenoten hoog gewaardeerd. Een groot aantal lijkreden, vooral op Leidse hoogleraren, en feestreden zijn bewaard gebleven.Toen Prins Maurits de Brasiliaan,uit Brazilië teruggekeerd,de Leidse universiteit bezocht, koos men Thysius filius uit om de ontvangst-oratie te houden. 

III.Werken 

juridisch: 

» Exercitationes juridicae, Leiden 1639. » Dissertatio epistolica de iuris studio et ordine institutionum earumque naevis, Leiden 1639. » Discursus iuridico-theologicus, Leiden 1640. » Disquisitiones juris publici, Leiden 1641, 1683. 

historisch: 

» Exercitationes miscellaneae, Leiden 1639 (ook in Opuscula quae ad historiam… spectant, Rotterdam 1694, IV,457-531). 

» Compendium historiae Batavicae a Iulio Caesare usque ad haec tempora, Leiden 1645 .(Leiden 1652; Duitse vert. Der Freymütige Batvier…, Basel 1674). 

» Roma illustrata, Leiden 1650 (Amsterdam 1657, 1689, Londen 1692, 1698). 

» Historia Navalis, Leiden 1657, 1682 (Ned. vert. Neerlands Heldentaten ter zee…, Harlingen 1781?­1783). 

politicologisch: 

» Discursus politicus de republica Atheniensium; Collatio legum Atheniensium et Romanorum, in: G. Postel, De Republica seu magistratibus Atheniensium liber,Leiden 1645 (ook in:Jacobus Gronovius, Thesaurus graecarum antiquitatum, Leiden 1699, 1361-1396 en ibidem,Venetië 1732). 

» Panegyricus in novissimam obsidionem et expugnationem Hulstae, Leiden 1645. 

» Memorabilia celebriorum veterum rerumpublicarum. Accessit tractatus iuris publici de potestate principis, Leiden 1646. 

» Sondaggsche Uren, Ofte Poëtische bedenckingen over eenighe Historien uyt de H. Schriftuyr genomen, Leiden 1646. 

» Discursus ad comitem I. Mauritium Nassauium, Brasiliae terra marique imperatorem, Leiden 1647. 

filologisch: 

» Uitgaven van Sallustius, Leiden 1649, 1654, 1659, 1665; van Polydorus Vergilius, Historia Anglica, Leiden 1649,1651;van Desiderii Erasmi vita.Accedunt epistolae illustres.P.Scriverii,A.Thysii et fautorum aliorum auspiciis, Leiden 1649; van Justinus, 

» Leiden 1650 (Amsterdam 1659, 1669, Lyon 1670); van Arnobius, Adversus gentes, Leiden 1651; van Seneca, Tragedies, Leiden 1651; van Valerius Maximus, Leiden 1651, 1655, 1660, 1670; van Lactantius, Leiden 1652; van Velleius Paterculus, Leiden 1653, 1659, 1668. 

» Notae in Aulum Gellium, Leiden 1666, 1706. 

redes: 

» Oratio inauguralis, Leiden 1640. 

» Oratio de officio magistratus sive de rep. recte administranda, Leiden 1641. 

» Oratio funebris in obitum Ieremiae Hoeslini, Leiden 1641. 

» Oratio funebris in obitum Jacobi Brouchovii, Leiden 1642. 

» Oratio panegyrica in rempublicam Venetam, Leiden 1642. 

» Oratio panegyrica in expugnationem Sassae Gandensis, Leiden 1644 (ook in: Compendium historiae Batavicae, 1645 en 1652. 

» Oratio funebris in obitum… M. Harperti Trompii, Leiden 1653 (Ned. vert.,Amsterdam 1653, Leiden 1653?). 

» Oratio funebris in obitum Danielis Heinsii, Leiden 1655. 

» Oratio funebris in obitum Lamberti Barlaei, Leiden 1655. 

» Oratio gratulatoria ad celsissimum Arausiorum principem Gulielmum III, Leiden 1659. 

poëzie: 

» Poemation in nuptias Gulielmi Arausiorum principis, Leiden 1641. » Latijnse brieven aan Gronovius (UBL, BPL 885) en Constantijn Huygens (UBL, Hug 37). 

[K.A.E. Enenkel] 

Citeerinstructie: 

K.A.E.Enenkel,‘Anthonius Thysius’in:Jan Bloemendal en Chris Heesakkers,eds.,Bio-bibliografie van Nederlandse Humanisten. Digitale uitgave DWC/Huygens Instituut KNAW (Den Haag 2009). www.dwc.huygensinstituut.nl